معرفی باغ فین کاشان و تمامی بناهای تاریخی آن

یکی از شهرهای مهم و تاریخی ایران کاشان است که در آن شادترین و تلخ‌ترین واقعه‌های تاریخی رخ داده است. در این میان باغ فین کاشان محلی است که واقعه‌های مهمی را به چشم دیده و حوادث بزرگی را پشت سر گذاشته است.

وقتی به این شهر سفر می‌کنید اگر به این باغ سر نزنید در اصل در حق خودتان و تاریخ این کشور جفا کرده‌اید چون زیبایی‌های زیادی را از دست خواهید داد و نمی‌توانید با بخشی بزرگ از تاریخ این کشور آشنا شوید.

در این مقاله به معرفی باغ فین کاشان و عمارت‌ها و ساختمان‌های مختلفی که در داخل آن ساخته شده می‌پردازیم و از این خواهیم گفت که شاهان بزرگ ایران در دوره پادشاهی خود چه کاری برای مرمت و گسترش این باغ کرده‌اند.

معرفی باغ فین کاشان

باغ فین کاشان نام یکی از زیباترین باغ‌های ایرانی است که در محله‌ای به‌نام فین کاشان قرار دارد. یکی از مجموعه‌های تاریخی که در این باغ واقع شده، حمام فین کاشان است، یعنی جایی که ناصر الدین شاه قاجار صدراعظم خود یعنی امیرکبیر را در سال 1852 میلادی به قتل رساند.

سابقه ساخت باغ فین کاشان به دوره صفویه برمی‌گردد، دوره‌ای که خیلی از بناهای تاریخی فعلی در آن ساخته شد. به‌عبارتی می‌توان دوره صفویه را دوره اوج و شکوه ساخت بناهای مختلف در شهرهای بزرگ دانست. بگذریم از اینکه این بناها در دوره‌های بعدی آنچنان مورد توجه نبودند و انگار که شاهان دیگر سر دشمنی با آثار دوره صفویه داشته و می‌خواسته سر به تنشان نباشد.

باغ فین کاشان و مجموعه‌های بناهای تاریخی اطراف آن یکی از بخش‌های مهم تاریخ این کشور است که می‌خواهیم در این مقاله بیشتر در مورد آن صحبت کنیم.

باغ فین کجاست؟

باغ فین کاشان در شهر کاشان و در استان اصفهان در انتهای خیابان امیرکبیر قرار دارد و باغی سرسبز با بناهای تاریخی مهم است.

آدرس دقیق باغ فین کاشان

استان اصفهان، بخش مرکزی شهر کاشان، خیابان امیرکبیر

نحوه دسترسی به باغ فین

برای دسترسی به باغ فین کاشان باید خود را به خیابان امیرکبیر برسانید. برای این امر وسایل نقلیه مختلفی از جمله تاکسی و اتوبوس در نظر گرفته شده است.

ساعات بازدید و هزینه آن

ساعت بازدید از باغ فین کاشان هر روزه از ساعت 9 صبح تا 16 عصر خواهد بود.

زمان های تعطیلی باغ فین کاشان

باغ فین کاشان هر روزه از ساعت 9 صبح تا 16 عصر برای عموم باز است؛ اما ممکن است در ایام کرونا تغییراتی در برنامه باغ ایجاد شود؛ بنابراین پیشنهاد می‌کنیم قبل از سفر از باز بودن باغ مطمئن شوید.

تاریخچه و قدمت باغ فین کاشان

بعضی از منابع تاریخی موجود، قدمت باغ فین کاشان را به دوران سلطنت آل‌بویه نسبت می‌دهند؛ اما مسئله اصلی اینجاست که این باغ به خاطر زلزله مهیبی که در سال 1573 میلادی رخ داد، به طور کلی تخریب شد و بقایای آن را می‌توانید در چند صد متری باغ فین (باغ نو) ببینید که به آن باغ کهنه گفته می‌شود.

باغ کهنه بیشترین گسترش را در دوره ایلخانان مغول به خود دید و باغ نو یا باغ فین کاشان نیز به دوره شاه عباس بزرگ صفوی نسبت داده می‌شود.

سازمان میراث فرهنگی ایران، غیاث الدین جمشید کاشانی را به‌عنوان طراح این باغ دانشته اما برخی از منابع دانشگاهی طراح باغ جدید را شیخ بهایی معرفی می‌کنند. در ادامه اطلاعات بیشتری از تاریخچه باغ فین کاشان در اختیارتان قرار می‌‌دهیم.

یکی از جاذبه های گردشگری تاریخی کاشان، خانه های تاریخی این شهر است. در مورد خانه های تاریخی کاشان و داستان جذابشان بیشتر بخوانید.

باغ فین کاشان در دوران صفویه

ساخت و توسعه باغ فین کاشان در دوره "شاه صفی" شروع و در دوره "شاه عباس دوم" نیز ادامه داشت و در این زمان بود که به اوج شکوه و زیبایی خود رسید. بناهای سردر ورودی، یکی از حمام‌ها و کوشک صفوی باغ فینن کاشان از جمله بناهایی بودند که در این دوره ساخته شدند.

یکی دیگر از شاهان صفوی به‌نام "شاه سلیمان صفوی" اطراف چشمه فین کاشان صفه‌ای ساخت و همین امر باعث شد تا نام چشمه فین به چشمه سلیمانیه تغییر کند.

همان‌طور که اشاره کردیم در سال 1573 میلادی مصادف با 951 شمسی، زلزله‌ای سهمگین رخ داد و باغ فین در اثر این حادثه به شدت آسیب دید. این واقعه در اواخر دوران سلطنت شاه طهماسب رخ داد. در زمان شاه عباس اول، با توجه به اهمیتی که پادشاهان صفوی به بناهای مهم و تاریخی می‌دادند، اقداماتی برای مرمت و آبادانی باغ فین کاشان صورت گرفت که تا دوران پادشاهی شاه عباس دوم نیز ادامه داشت. این باغ پس از مرمت به باغ نو شهرت پیدا کرد.

در زمان صفویه برای باغ نو، برج‌هایی گرد و مرتفع ساخته و در فاصله میان باغ قدیم و جدید، میدان و خیابانی بزرگ احداث شد که مخصوص مسابقات مختلف از جمله چوگان بود.

شاه عباس آنقدر آینده‌نگر بود که برای حفاظت از باغ در برابر سیل، دستور داد تا سدی از ساروج و سنگ در فاصله یک کیلومتری جنوب باغ بسازند.

در زمان شاه عباس دوم، طبقه فوقانی بنای شترگلوی صفوی با استفاده از آهن و چوب ساخته شد تا بتوان از جای بلندتری به تماشای مناظر زیبای اطراف نشست. با این تفاصیل می‌توان گفت که در اصل دوره شاه عباس اول و دوم دوران گسترش و شکل‌گیری بنای اصلی فین کاشان است.

در دوران زندیه

متأسفانه پادشاهان بعد از دوران صفویه در ایران، تمایل چندانی به گسترش بناهای مهم و تاریخی ساخته شده در دوره قبل نداشتند و به همین دلیل گسترش و ساخت بخش‌های مختلف باغ فین کاشان در دوران زندیه از تب و تاب افتاد.

این داستان رکود پیشرفت باغ تا زمانی ادامه داشت که کریم‌خان‌ زند دستور مرمت و احیای باغ فین کاشان و بناهای اطراف آن را به حاکم کاشان داد. همزمان با صدور این دستور، بناهای جدیدی موسوم به "خلوت کریمخانی" به باغ اضافه شدند.

در دوران قاجار

برخلاف تصور بسیاری از ما که دوره قاجار را دوره‌ نابودی بناهای تاریخی کشور می‌دانیم، فتحعلی شاه قاجار در دوران پادشاهی خود با توجه به علاقه زیادی که به باغ فین کاشان و چشمه زیبای آن داشت، به حکمران کاشان دستور داد تا برای مرمت و بازسازی باغ اقداماتی انجام و ظاهری شاهانه به باغ دهد.

در این دوره بود که حمام کوچکی در کنار حمام صفوی و شترگلوی فتحعلی شاهی نیز در سمتت جنوب شرقی باغ فین کاشان ساخته شد.

یکی از مهم‌ترین تغییراتی که در زمان فتحعلی شاه قاجار در باغ فین کاشان انجام شد، اضافه شدن نقاشی‌هایی با تصاویر شکار، خلوت نظام‌الدوله و دربار رسمی فتحعلی شاه قاجار بود.

اما قضیه توجه شاهان دوره‌ قاجار به همین جا ختم نمی‌شود و محمد شاه قاجار در سال 1256 هجری قمری دستور مرمت باغ را صادر می‌کند. در این دوران بود که حوض جوشان و عمارت شاه‌نشین باغ فین کاشان ساخته شد.

از دیگر دستاوردهای قابل توجه دوره قاجار در باغ فین کاشان می‌توان به عمارت بادگیر که در حال حاضر تبدیل به کتابخانه شده و افزودن کاشی‌های هفت‌رنگ و فیروزه‌ای به حمام بزرگ و کوچک و مرمت آن‌ها اشاره کرد.

شاهچراغ شیراز هم یکی دیگر از آثار تاریخی به جا مانده از دوران قاجار است. در مورد این مکان تاریخی در این مطلب بیشتر بخوانید.

در دوران پهلوی

در سال 1314 و در دوران پهلوی بود که باغ فین کاشان به ثبت ملی رسید و این حرکت باعث شد تا توجه بیشتری به این باغ شود. در این دوران استخر مرکزی باغ مرمت شد و در سال 1336 نیز کلنگ ساخت موزه ملی کاشان بر روی بقایای خلو نظام‌الدوله زده شد. علاوه‌بر این موارد، بخش‌های زیادی از باغ فین در سال 1357 مرمت شد و در نزدیکی حمام‌های بزرگ و کوچک و کتابخانه امروزی بنایی ساخته شد.

باغ فین کاشان امروز

متأسفانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در واقع پس از سال 1357 تا یال 1387 توجهی به مرمت و بازسازی این باغ بزرگ و تاریخی نشد تا اینکه بالاخره در سال 1387 مسئولین برای ساماندهی باغ و مرمت آن برنامه‌ریزی کردند. در این دوران بود که کف باغ، جوی‌های آب داخل باغ و آب خروجی از حوض‌ها ساماندهی شد و عمارت سردر و کوشک صفوی مرمت شد.

وجه تسمیه باغ فین

در برخی اسناد تاریخی به باغ فین کاشان "باغ شاه" نیز می‌گفتند، البته باغ شاه نه به آن معنا که باغ متعلق به شاه بوده است. در اصل کلمه شاه به معنی "بزرگ" است و به دلیل وسعت زیادی (33.700 متر نزدیک به 2.5 هکتار) که باغ فین کاشان داشت و به آن باغ شاه یا باغ بزرگ می‌گفتند.

وجه تسمیه فین کاشان را می‌توان به سه صورت بررسی کرد که به شرح زیر هستند.

• کلمه فین معرب "پین" بوده و پین نیز یک کلمه فارسی به معنای پایانه است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که چون این منطقه در واقع پایان شهر بوده است، به آن پین می‌گفتند که بعدها به فین تغییر پیدا کرده است.
• کلیمه فین از "فیمه" گرفته شده که در اصل نام کلاه‌هایی است که مردم این ناحیه در آن زمان روی سر می‌گذاشتند.
• همان‌طور که می‌دانید اقوام کاسپین از فلات سیبری به فلات مرکزی آمده‌اند و در آن زمان دو قوم به‌نام "کاس" و "پین" وجود داشت که قوم "پین" در همین منطقه ساکن بودند و طی زمان پین به فین تغییر پیدا کرد و همین امر باعث شده تا نام فین کاشان را برای این باغ انتخاب کنند.

وقایع تاریخی باغ فین کاشان

باغ فین کاشان در طول تاریخ ساخت و مرمت خود فراز و نشیب‌های و اتفاقات بسیار را به چشم دیده‌ است که در ادامه به بررسی مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.

جشن شاه اسماعیل صفوی

جشن شاه اسماعیل صفوی که در آغاز حکومت وی برگزار شد اولین واقعه تاریخی است که باغ فین کاشان شاهد آن بوده است. این جشن برای عموم مردم برگزار شده بود و به افتخار بر تخت نشستن شاه اسماعیل صفوی شهر را آذین کردند.

قتل خضر نهاوندی، حاکم کاشان

خضر نهاوندی که یکی از حاکمان شهر کاشان بود برای سال‌ها خدمت کرد و طی اینن مدت بود که قدرت زیادی برای خود دست و پا کرد و همین امر باعث نگرانی شاه عباس شد؛ بنابراین حدود سال 986 هجری شمسی، شاه دستور قتل خضر نهاوندی را صادر کرد.

مرگ شاه صفی

شاه صفی که بارها برای خوشگذرانی به باغ فین کاشان رفته بود در آخرین بازدید خود از این باغ به دلیل زیاده‌روی در مصرف مشروب جان خود را از دست داد. پس از مرگ شاه صفی، فرزند 10 ساله او بر تخت نشست.

اگر از گشت و گذار تاریخی خوشتان می‌آید، بیاید همین جا سری هم بزنیم به کاخ عالی قاپو که پر است از داستان‌های جذاب از ایران باستان.

قتل امیر کبیر

قتل امیرکبیر مهم‌ترین و البته تلخ‌ترین واقعه تاریخی است که در باغ فین کاشان رخ داده است. محمدتقی فراهانی معروف به امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه، از جمله افرادی بود که تأثیر شگرفی در آبادانی ایران داشت و اقدامات زیادی در زمان صدارت او صورت گرفت که از آن جمله می‌توانن به تأسیس دارالفنون، ساماندهی ارتش، تعیین حقوق برای دریابریان و تقسیم آب کرج اشاره کرد. امیرکبیر چهره‌ بسیار محبوبی نزد شاه بود اما برخی از درباریان خصوصاً مادر شاه و حاج علی‌خان مراغه‌ای دل خوشی از او نداشتند.

در واقع با توطئه‌ای نامردانه، امیرکبیر از مقام صدارت عزل و به کاشان تبعید می‌شود. این در حالی است که شاه پس از 40 روز از کرده خود پشیمان شده و خلعتی برای امیرکبیر می‌فرستد؛ اما اطرافیان از مستی شاه استفاده کرده و امضای نامه قتل امیرکبیر را از وی می‌گیرند.

این چنین بود که تاریخ 20 دی ماه سال 1230 امیرکبیر به دست قاتلان خود کشته می‌شود. پس از مرگ امیرکبیر در شهر کاشان 7 شبانه‌روز عزای عمومی اعلام می‌شود و جسد وی نیز در امام‌زاده جبیب‌بن موسی کاشان دفن می‌شود.

پناهگاه نایب حسین کاشی

شاید آخرین واقعه تاریخی باغ فین کاشان که خیلی مهم بوده، پناه گرفتن نایب حسین کاشانی و یارانش بود. این فرد که از یاغیان دوره محمدعلی شاه بود وارد باغ فین شد و به مدت 14 سال در آنجا حضور داشت. او در این مدت بخش‌هایی از باغ را تخریب کرد و سرانجام دولت در سال 1298 شمسی حکم اعدام وی را صادر کرد.

معماری باغ فین کاشان و هنر سازنده

دو عنصر آب و درخت نقش مهمی در معماری باغ فین کاشان دارند که در کنار بناها باغ را از حیث طبیعی و معماری به کمال رسانده‌اند. حفظ تقارن در طراحی اولیه باغ اهمیت داشته است اما به مرور اهمیتش را از دست داده‌ و امروز اثری از تقارن در بناها و زیباسازی منابع طبیعی به چشم نمی‌خورد.

آب

آب همیشه عامل آبادانی بوده است و در مناطق کویری، به دلیل کمبود این عنصر اهمیتی بیش از جاهای دیگر پیدا می‌کند. مناطق مرکزی ایران هم خشک و کویری هستند و حضور آب همیشه باعث آبادانی بوده است. در طراحی باغ فین هم آب نقش اساسی دارد. آب در باغ فین به شکل‌های مختلفی وجود دارد.

اشکال مختلف آب در باغ فین عبارت هستند از: راکد در استخر روبه‌روی کوشک و حوض‌خانه صفوی، روان در جوی‌ها، فورانی در فواره‌ها و جوششی در حوض جوشان و شترگلوی فتحعلی شاه دیده می‌شود.

آب فراوان در شکل‌های مختلف، کاشی‌های فیروزه‌ای که یادآور آب هستند و همچنین درختان سترگ با طبیعت کویری آن منطقه تضاد دارند و همین باعث زیبایی دوچندان باغ فین کاشان شده است.

چشمه سلیمانیه منبع آب جوی‌ها، استخرها و حوض‌های باغ است. آب چشمه ابتدا به استخری پشت باغ می‌ریزد که به‌دلیل اختلاف ارتفاع با سطح جوی‌ها و شیب طبیعی زمین، به‌شکل فواره به بالا پرتاب می‌شود.

لوله‌هایی سفالی (تنبوشه) دورتادور حوض‌ها و زیر جوی‌ها در عمق یک متری وجود دارد که انتهای‌شان بسته است و به همین دلیل آب از فواره‌ها بیرون می‌زند.

با توجه به شیب زمین، قطر لوله‌ها متفاوت است و قطر ابتدای لوله نسبت به انتهای بیشتر است. در نتیجه با تقسیم‌شدن فشار، آبی که از فواره‌ها خارج می‌شود، به یک اندازه است.

طراحی این سیستم آب‌رسانی را به غیاث‌الدین جمشید کاشانی نسبت می‌دهند که دویست سال قبل از پاسکال، ریاضیدان مشهور از قانون اختلاف سطح و شیب طبیعی زمین استفاده کرده است.

آب در باغ می‌چرخد و سپس از مجموعه خارج می‌شود. در طول مسیر، سنگ آسیاب را می‌گرداند و در ادامه با آب چشمه مردانه ادغام می‌شود و به‌طرف باغ‌های دیگر می‌رود.

اگر راهی کاشان هستید، بد نیست با خواندن مطلب معرفی سوغات کاشان اطلاعاتتان را پیش از سفر به کاشان کامل کنید.

درخت

همان‌طور که گفتیم به جز آب، درختان هم درتضاد با مناطق کویری هستند و درختان هم جزو عنصرهای اساسی و مهم باغ به‌شمار می‌روند. در باغ ۵۷۹ درخت سرو و ۱۱ درخت چنار وجود دارند که قدمت‌شان به قرن‌ها پیش می‌رسد.

قدیمی‌ترین درخت‌های باغ به سرو لیلی و مجنون شهرت دارند و حدود ۵۰۰ سال است که کنار کوشک قاجار قرار دارند. درخت سرو در طراحی باغ نفش کلیدی داشته است و درخت‌های چنار باغ احتمالا برای زیباتر کردن هرچه بیشتر باغ کاشته شده‌اند.

همچنین سرو در ادبیات فارسی هم نقش مهمی دارند و بارها از سرو به عنوان نماد زیبایی انسان سخن گفته شده است. بنابراین عجیب نیست که تصور کنیم ادبیات هم نقشی در انتخاب درخت‌های این باغ داشته است.

به جز سرو و چنار درخت‌های میوه مثل توت، به و انجیر هم در باغ کاشته شده‌اند.

در سال‌های اخیر مهار فیزیکی غیراصولی، دخالت غیر کارشناسانه، سرمازدگی شدید، عبور سیم و کابل برق و لوله‌گذاری‌های تأسیساتی، ایجاد پیاده‌روهای آهکی و سیمانی و محصور کردن درختان با آن، آبیاری نادرست و غیراصولی، آفت شپشک و نادیده گرفتن دستور غذایی درختان باعث شده حداقل ۱۱۲ درخت تاریخی به‌طور کامل خشک شده و تعداد زیادی هم بین ۳۰ تا ۵۰ درصد آسیب ببینند.

گذرگاه‌های باغ

گذرگاه‌های باغ هم نقش مهمی در معماری باغ دارند. محور طولی باغ وسط باغ و در راستای شمال شرقی-جنوب غربی قرار دارد؛ جایی که به ورودی اصلی باغ در بخش شمالی منتهی می‌شود.

گذر شرقی-غربی، یکیدیگر از گذرهای اصلی باغ است که دو طرف آن، موزه ملی کاشان و کتابخانه امیر کبیر قرار گرفته‌اند.

گذر شمالی-جنوبی نیز از عمارت سردر شروع می‌شود. گذرگاه فرعی باغ هم از جنوب به شمال کشیده شده است که از عمارت شترگلو در ضلع جنوبی شروع و به یکی از ورودی‌های فرعی باغ در ضلع شمالی ختم می‌شود.

طبق مستندات موجود و اعلام سازمان میراث فرهنگی کشور، سازنده باغ فین کاشان، غیاث الدین جمشید کاشانی است که در دوران شاه عباس یکم اقدام به طراحی و ساخت بنای این باغ کرده است.

اگر راهی کاشان هستید، همین جا در مورد بهترین اقامتگاه های سنتی و بوم گردی کاشان بخوانید.

بخش های مختلف باغ فین کاشان

باغ فین کاشان دارای بخش‌های مختلفی است که هر کدام در دوره‌های پادشاهی یکی از شاهان ایران ساخته شده‌اند. در ادامه به بررسی بخش‌های مختلف باغ فین کاشان می‌پردازیم.

گذرگاه‌های باغ

در میانه باغ محوری طولی و در راستای شمال شرقی به جنوب قرار گرفته است و به ورودی اصلی باغ در بخش شمالی ختم می‌شود. یکی از گذرهای اصلی باغ، گذر شرقی به غربی است که در دو طرف آن کتابخانه امیرکبیر و موزه ملی کاشان قرار دارند. در گذر شمالی به جنوبی نیز می‌توانید عمارت سردر را ببینید.

از سمت جنوب به شمال نیز گذرگاهی فرعی قرار گرفته که از ابتدای عمارت شترگلو آغاز شده و به ورودی فرعی باغ در بخش شمالی منتهی می‌شود.

حوض جوشان باغ فین

یکی از شگفت‌انگیزترین بخش‌های باغ فین کاشان، حوض جوشان است. کف این حوض کاشی کاری شده و آنقدر زیبا بود که تصور می‌کردید یکی از فرش‌های کاشان کف آن قرار دارد. کاشی‌کاری‌های کف حوض جوشان باغ فین کاشان در اوایل دوران پادشاهی رضا شاه پهلوی توسط برخی از غارتگران با سکردگی شخصی به نام نایب حسین کاشی جدا شده و به باغی خصوصی برده شد.

اما با توجه به اینکه سیستم کاشی‌ها بسیار پیچیده بود، نتوانستند آن طور که باید آن را تعبیه کنند و در نتیجه هیچ کارایی نداشت. غیر از تعدادی از کاشی‌ها که متأسفانه از بین رفت، باقی به موزه لوور پاریس فروخته شدند.

نحوه کار حوض جوشان

حوض جوشان باغ فین کاشان 160 حفره دارد که هر کدام از آن‌ها زمانی نماد یکی از گل‌های قالی بودند. این حفره‌ها به این صورت کار می‌کنند که وقتی آب از اولین حفره به صورت فواره‌ای به بیرون می‌ریزد، دومین حفره عمل مکیدن آن را انجام خواهد داد، به این ترتیب نصف حفره‌ها برای فواره زدن آب و نصف دیگر آن‌ها برای مکش آب موجود هستند.

جالب است بدانید با توجه به اینکه ورود و خروج آب از طریق این فواره‌ها به صورت یکسان اتفاق می‌افتد، هرگز آبی از حوض سرازیر نخواهد شد.

حوض دوازده فواره

حوض دوازده فواره باغ فین کاشان در دوره محمد شاه قاجار ساخته شد و در واقع حوضی شبیه به یک جوی آب با فواره است. این حوض یکی دیگر از شگفتی‌های باغ فین کاشان است. وقتی آب به داخل حوض فرو می‌رود، تنبوشه‌هایی سفالی (لوله‌هایی سفالی) آب را به دوازده فواره موجود سرازیر می‌کنند و به این ترتیب فواره‌ها همیشه در حال جوشیدن هستند.

اگر از خواندن شگفتی‌های باغ فین لذت می‌برید، تاریخچه مسجد شیخ لطف الله هم شما را به وجد خواهد آورد.

كوشک صفوی  

کوشک صفوی که به آن صوفه عباسی نیز گفته می‌شود در زمان شاه عباس اول ساخته شد. این بنای دو طبقه در اصل محلی برای برگزاری جشن و تفریح بود. کوشک در اصل قصر کوچکی است که در محل برخورد محورهای اصلی باغ فین کاشان ساخته شده است.

این قصر کوچک به شکل چهارضلعی بوده و حوض بسیار زیبایی در مرکز آن ساخته شده است. در ورودی این عمارت می‌توانید نقاشی‌های کم‌رنگی از رضا مصور کاشی را ببینید.

متأسفانه بخشی از این نقاشی‌های تاریخی بر اثر زلزله و بخشی دیگر بر اثر حمله افغان‌ها دچار آسیب شد و در زمان قاجار نیز تیشه به ریشه آن زدند و به‌طور کل آن را گچ‌اندود کردند.

عمارت سردر  

عمارت سردر یک ساختمان دو طبقه است که در ابتدای باغ فین کاشان می‌توانید آن را ببینید. این عمارت در دوره صفویه ساخته شده و تالاری دارد که وظیفه آن اتصال بیرون باغ به درون باغ است.

در طبقه پایین عمارت سردر می‌توانیدی یک هشتی را ببینید که بسیاری از گردشگران در این محل منتظر می‌مانند و از معماری آن لذت می‌برند. دالان‌های ورودی و اتاق‌های جانبی درست بعد از هشتی قرار دارند و این عمارت زیبا علاوه‌بر تالاری بزرگ، ایوان‌هایی گسترده دارد که دیدی کامل به هر چهار طرف باغ فین کاشان دارند.

اتاق شاه نشین

اتاق شاه نشین به دستور محمد شاه قاجار ساخته شد و تحت عنوان اتاق پنج دری و اتاق ارسی شناخته می‌شود. علت این نامگذاری وجود 5 پنجره یا در است که مشرف به حیاط بوده و بازشوهایی در این اتاق وجود دارد که به صورت عمودی و کشویی باز می‌شوند. در طرفین این بنای زیبا، اتاق‌هایی موسوم به گوشواره بنا شده که برای خدمه بوده و برای انجام تشریفات از آن استفاده می‌کردند.

روی 5 دری یا پنجره‌های ارسی اتاق تشریفات شاه نشین گل میخ‌هایی وجود دارد که برای محافظت از چوب‌ها در برابر موریانه استفاده شده‌اند. یکی از وجوه بسیار زیبای این سازه، شیشه‌های رنگی اتاق است و یکی از اصلی‌ترین دلایل استفاده از آن‌ها علاوه‌بر زیبایی، دفع حشرات بوده است.

کوشک قاجار

در سال 1189 شمسی و به دستور فتحعلی شاه قاجار، کوشک قاجار در باغ فین کاشان ساخته می‌شود که با نام‌های "شترگلوی فتحعلی شاهی" یا "صوفه فتحعلی شاهی" نیز شناخته می‌شود. از جمله بخش‌های مختلف کوشک قاجار می‌توانن بخ حوضخانه، چهار طاقی با حوض جوشان، شاه نشین و صفه چهار ایوانی سرپوشیده اشاره کرد.

این بنا دارای دو حیاط خلوت در ضلع شمالی و جنوبی است که چندین اتاق نیز دارند. در سقف کوشک قاجار می‌توانید نقاشی‌هایی از "صنیع الملک غفاری" ببینید که به دلیل رطوبت و بی‌توجهی بخش زیادی از آن نابود شده است. پس از سال‌ها یک تصویر از این نقاشی در آلبوم گردشگری فرانسوی پیدا شد و در نتیجه استاد "مطیفی فر" برای بازسازی آن اقدام کرد.

نقاشی‌های بالای حوض کوشک قاجار به جشن‌های شاهانه، صحنه‌های شکار، وقایع باغ و قصه‌های قرآنی اختصاص دارد و در دور تا دور ایوان نیز می‌توانید تصویری از 18 پسر فتحعلی‌ شاه قاجار را ببینید.

یکی از معروف‌ترین جاذبه های تاریخی ایران، پاسارگاد است. پاسارگاد معماری خاص وتاریخی دارد که اینجا در مورد آن می‌توانید بخوانید.

چشمه زنانه (تقسیم‌گاه آب)

چشمه زنانه (تقسیم‌گاه آب) که حالا به آن چای‌خانه می‌گویند در کنار کوشک قاجار قرار گرفته است. از همین جاست که آب ورودی به باغ به سه بخش اصلی تقسیم شده و به حوض جوشان، حوض کوشک صفوی و حوض کوشک قاجار می‌رود.

آب‌رسانی توسه چشمه زنانه یا تقسیم‌گاه آب توسط تنبوشه‌های سفالی (لوله‌های سفالی) انجام می‌شود. این تنبوشه‌ها آب را از چشمه سلیمانیه به شترگلوی یا کوشک صفوی هدایت می‌کنند.

چشمه سلیمانیه  

چشمه سلیمانیه که به آن چشمه فین نیز گفته می‌شود در واقع منبعی برای تأمین آب‌های جاری در حوض‌ها و استخرهای مختلف باغ فین کاشان است. این چشمه که از صخره‌ای در غرب کاشان و به نام کوه "دندانه" می‌جوشد قدمتی حدود 7 هزار سال دارد.

برخی از ویژگی‌‌های این چشمه باعث شده تا آن را معجزه‌ای از حضرت سلیمان نبی بدانند اما باید بدانید که هیچ سند تاریخی برای اثبات این ادعا وجود ندارد.

جوشش آب چشمه سلیمانیه حدود 360 لیتر در ثانیه بوده و ابداً از طریق بارندگی سالانه تأمین نمی‌شود. جالب است بدانید که دمای آب در طول سال تغییری نکرده و همواره 25 درجه سانتی‌گراد است. آب چشمه سلیمانیه یا چشمه فین بسیار صاف و زلال است اما برای خوردن مناسب نیست.

حمام های باغ فین

در معماری باغ فین کاشان دو حمام ساخته شده که شامل حمام صفوی و سلطنتی است. در ادامه به بررسی این دو حمام می‌پردازیم.

حمام سلطنتی

در سال 1189 هجری شمسی و به دستور فتحعلی شاه قاجار، حمام سلطنتی ساخته شد. در زمان ساخت حمام کوچکی برای خدمه در نظر گرفته شده بود که در برخی از روزهای هفته مردم عادی نیز می‌توانستند از آن استفاده کنند.

حمام سلطنتی بخش‌های مختلفی دارد که شامل رهتکن، دالان فرعی برای فرستادن وسایل، سربینه و صحن اصلی حمام است. در صحن اصلی حمام نیز بخش‌هایی چون اتاق شاه نشین، اتاق حجامت، حوض آب گرم، حوض آب سرد، خزینه و حوض آب نیمه‌گرم وجود دارد.

دیوارهای حمام سلطنتی با ساروج ساخته شده و به همین دلیل نیز عایق خوبی در برابر رطوبت است و به همین دلیل نیز پس از سال‌ها هنوز پایه‌ها و دیوارهای بنا سالم و پابرجا هستند. روشنایی داخل حمام نیز توسط حفره‌هایی که در سقف تعبیه شده تأمین می‌شود.

اگر باغ فین شما را به شگفتی می‌اندازد، بد نیست که سری هم به داستان باغ شازده بزنید که یک بهشت در میان کویر برهوت است.

حمام صفوی

حمام کوچک یا حمام صفوی در واقع همان محلی است که در آن امیرکبیر به قتل رسید، به همین دلیل نیز به این حمام، حمام امیرکبیر نیز می‌گویند. حمام صفوی در سال 882 هجری شمسی ساخته شده و بیشتر بخش‌های آن شبیه به حمام بزرگ یا حمام سلطنتی است.

یکی از مهم‌ترین و زیباترین بخش‌‌های حمام صفوی هفت کاشی خزانه است که قدمت آن به 500 سال پیش باز می‌گردد.

حیاط خلوت کریم‌خانی

در بخش جنوبی غربی باغ فین کاشان حیاط خلوتی به دستور کریم‌خان زند ساخته شد که به آن حیاط خلوت کریم‌خانی می‌گویند. این حیاط خلوت متشکل از اتاق‌های 5 دری، یک حیاط کوچک و اتاق‌های ساده است و دو طرف حیاط اتاق‌هایی تو در تو وجود دارد.  

برج و باروی باغ

یکی از مهم‌ترین خصوصیات باغ فین کاشان، برج و باروی مستحکم آن است که آن را به یک قلعه نفوذناپذیر تبدیل کرده است. این برج و بارو علاوه‌بر ایجاد ایمنی توانسته شکوه و عظمتی شاهانه به باغ دهد.

حصار اصلی باغ با 4 برج در دوره صفویه ساخته شده اما برخی از بخش‌ها در دوره‌های بعدی تخریب شده‌اند. در دوران قاجاریه نیز 3 برج دیگر به حصار محیطی باغ فین کاشان اضافه شدند.

موزه ملی کاشان

در سال 1346 شمسی و بر روی خرابه‌های بنای خلوت نظام‌الدوله در ضلع شمالی باغ، موزه ملی کاشان ساخته شد.

ظام‌الدوله که داماد فتحعلی‌ شاه بود از باغ فین کاشان تحت عنوان محلی برای سکونت و دیوان‌خانه استفاده می‌کرد و بنابراین حرم‌سرای خود را در محدوده‌ای خارج از باغ احداث کرد که به آن خلوت‌ نظام‌الدوله می‌گفتند. موزه ملی کاشان 300 متر مربع مساحت داشته و در یک طبقه ساخته شده است.

این موزه تعدادی تالار بزرگ، کوچک و یک زیرزمین دارد و به سه بخش اصلی صنایع دستی، باستان شناسی و مردم شناسی تقسیم می‌شود. در این موزه علاوه‌بر ظروف سفالی قبل از ظهور اسلام، اشیایی سرامیکی، وسایل کتابت و لباس نیز نگهداری می‌شود.

از جمله جذاب‌ترین بخش‌های موزه کاشان اشیای بدست آمده از حفاری‌های شهرهای لرستان، شوش، اسماعیل آباد و تپه سیلک است.

اگر اهل موزه و موزه‌گردی هستید، یک لیست کامل از بهترین موزه های ایران را با دیدنی‌هایشان در همین مجله بخوانید.

اصطبل

در کنار موزه ملی کاشان یک اصطبل وجود دارد که در متنون قدیمی هیچ‌گونه اشاره‌ای به آن نشده و در نتیجه نحوه شکل‌گیری و زمان ساخت آن مشخص نیست. مستنداتی مانند طرح ماکسیم سیرو در کتاب کاروان‌سراهای ایران و ساختمان‌های کوچک اشاره‌ای به این اصطبل شده است و تصور می‌شود که قدمت آن به دوره ساخت خلوت نظام الدوله برمی‌گردد.

كتابخانه

در ضلع شرقی باغ فین کاشان عمارت بادگیر قرار گرفته که حالا کتابخانه فین کاشانن است. این ساختمان احتمالاً در دوران قاجار به محور عرضی باغ اضافه شده است و از سال 1334 نیز به‌عنوان کتابخانه امیرکبیر شناخده می‌شود.

بهترین زمان بازدید از باغ فین کاشان

باغ فین کاشان چیزی از زیبایی کم ندارد و درختان باغ در کنار فواره‌ها و حوض‌های جوشان زیبایی آن را صدچندان کرده‌اند؛ بنابراین اگر سرسبزی باغ را دوست دارید شاید بهترین زمان برای بازدید از باغ فین کاشان فصل بهار و تابستان باشد. هر چند که این باغ در فصل پاییز و زمستان نیز دیدنی‌های بسیاری برای شما خواهد داشت.

جاهای دیدنی اطراف باغ فین

حالا که به بازدید از باغ فین کاشان آمده‌اید خوب است که از جاذبه‌ها و جاهای دیدنی اطراف باغ نیز دیدن کنید. در ادامه برخی از مهم‌ترین جاهای دیدنی اطراف باغ فین کاشان را به شما معرفی خواهیم کرد.

تپه سیلک

در خیابان امیرکبیر تپه‌ای باستانی قرار دارد که به‌عنوان اولین نشانه تمدن شهرنشینی در بخش مرکزی ایران محسوب می‌شود و به آن "تپه سیلک" می‌گویند. در این تپه بقایای ارزشمندی از زندگی گذشتگان شامل سفال کشف شده است.

خانه طباطبائی ‌ها

خانه طباطبائی‌ها در محله تاریخی سلطان امیراحمد قرار دارد و به دلیل استفاده از عناصر معماری شگرف ایرانی نمونه‌ای بسیار ارزشمند اسا. این خانه تزئینات باشکوهی مانند گچ‌بری و شیشه‌های بزرگ و ارسی‌های زیبایی دارد که نشان از اصالت معماری ایرانی اسلامی دارند.

مسجد و مدرسه آقابزرگ

مسجد و مدرسه آقا بزرگ به دلیل عناصر معماری زیبا و تزئینات متنوع یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم اطراف باغ فین کاشان است. این مسجد و مدرسه از فضاهای بسته، باز و نیمه‌باز مختلفی تشکیل شده و چشم‌اندازی عالی دارد.

حمام سلطان امیراحمد

حمام سلطان امیراحمد نمونه بسیار منحصربه‌فردی از لحاظ معماری و تزئینات داخلی است؛ علاوه‌براین می‌توانید در پشت بام این حمام یکی از زیباترین گنبدهای ایران را ببینید. این حمام زیبا در اصل از دو حمام بزرگ و کوچک تشکیل شده و در سال 1355 نیز به ثبت ملی رسیده است.

رستوران های اطراف و نزدیک به باغ فین کاشان

اطراف باغ فین کاشان رستوران های معروف و شناخته‌ شده‌ای قرار دارند که هر کدام از آن‌ها غذاهای سنتی و اصیل ایرانی را سرو می‌کنند و گردشگران نیز به دلیل نزدیک بودن این رستوان‌ها به باغ فین کاشان آن‌ها را برای صرف غذا انتخاب می‌کنند. از جمله بهترین رستوران‌ های اطراف و نزدیک به باغ فین کاشان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• رستوران باغ بهشت کاشان؛ کاشان، پشت باغ فین
• رستوران اکبرجوجه شعبه کاشان؛ کاشان، خیابان امیرکبیر، میدان عامریه، ابتدای فین بزرگ، روبروی شهرداری ناحیه 4
• فست‌فود توت فرنگی کاشان؛ کاشان، انتهای خیابان امیرکبیر، نزدیک به باغ فین

اجاره اقامتگاه و رزرو هتل در کاشان

کاشان شهر سنتی است و یکی از بهترین مقاصد گردشگری برای بازدید از امکان تاریخی مهم مانند باغ فین کاشان خواهد بود. اگر قصد سفر به کاشان را دارید هتل‌های سنتی و اقامتگاه‌های بومگردی جاباما می‌تواند بهترین انتخاب برای شما باشد. در این اقامتگاه‌ها می‌توانید روزهای خوشی را سپری کرده و همزمان از زیبایی‌های شهر نیز لذت ببرید.

پاسخ به سوالات متداول درباره باغ فین