جنگل های هیرکانی: راهنمای سفر به یادگار دوران ماموت‌ها در ایران
ریه‌های خود را در جنگلهای سرسبز شمال با اسم جنگل های هیرکانی پر از نفس‌های تازه کنید. همان‌جایی که چندین میلیون سال هوای زمین را پاک نگه داشته است. جنگل‌هایی که در شمال رشته کوه البرز و جنوب دریای خزر جا خوش کرده‌اند.
جایی که برای ما جنگلهای شمال است و برای کره زمین نبض زندگی چندین و چند گونه جانوری و گیاهی که نظیرش در هیچ کجای دیگر جهان پیدا نخواهد شد. گونه‌هایی که اگر آن‌ها را برداریم و در منطقه دیگری از جهان ببریم، چند سال بیشتر دوام نیاورده و منقرض خواهند شد. موزه طبیعی دنیا با فسیل‌های زنده جانوری و گیاهی که به عنوان یکی از منابع طبیعی ایران و البته کشور آذربایجان به ثبت رسیده است.
جنگلهای هیرکانی چیست؟
نوار سبز رنگ جنگل های هیرکانی در شمال ایران به عنوان یکی از منحصر به‌فردترین منابع طبیعی جهان است. جنگل‌هایی که در تولید اکسیژن، تاثیر زیادی دارد و به دلیل غنی بودن منابع آبی و خاکی در جهان، یکی از ارزشمندترین مناطقی است که علاوه بر تاثیر عمیق بر چرخه حیات گیاهی و جانوری، از بروز حوادثی طبیعی مثل سیل جلوگیری می‌کند.
آب و هوای منحصر به‌فرد و رطوبت دریای خزر شرایط مطلوبی را برای رشد درختان این جنگلها و زندگی گونه‌های جانوری ایجاد کرده است.
جنگلهای هیرکانی علاوه‌بر ارزش طبیعی خود، برای ایران هم به‌عنوان کشوری که از لحاظ شرایط آب و هوایی خشک محسوب می‌شود، اهمیت زیادی دارد. اگر عاشق دیدن رانندگی در جاده های زیبا و جنگلی هستید، پیشنهاد می‌کنیم در همین مجله با زیباترین جاده های ایران هم آشنا شوید.
جنگل های هیرکانی در اطراف ایران، کجاست؟
اگر بخواهیم به طور دقیق به موقعیت مکانی جنگل های هیرکانی ایران اشاره کنیم باید سری به مرز آذربایجان بزنیم. منطقه هیرکان در کشور آذربایجان تا نزدیک آستارا، مملو از درختانی است که سر به فلک کشیدند و مانع تابش مستقیم نور به زمین می‌شوند.
این جنگلها، به نوعی میراثی از دل تاریخ محسوب می‌شوند و تاریخ‌شناسان عمر بسیاری از بخش‌های این جنگلها را تا ۴۰ میلیون سال نیز پیش‌بینی کردند. در واقع جنگل هیرکانی آذربایجان به نوعی پارک ژوراسیکی ساکت و به دور از هر گونه دایناسوری شناخته می‌شود.
اگر این منطقه را بدون در نظر گرفتن دو مرز ایران و آذربایجان ببینیم؛ مساحت کلی این جنگلها، چیزی حدود ۵۵ هزار کیلومتر مربع است که تقریبا ۲ میلیون هکتار آن در ایران زمین و ۲۰ هزار هکتار آن در جمهوری آذربایجان قرار گرفته است.
ارتفاع جنگل های هیرکانی از سطح دریا شروع می‌شود و در بعضی از مناطق به ۲۸۰۰ متر نیز می‌رسد که متاسفانه تا به امروز چیزی حدود نیمی از این جنگلها به خاطره ساخت‌وساز بی‌رویه از بین رفته است و جنگلهای پر عظمتی که ما امروزه مشاهده می‌کنیم؛ فقط ۱۰.۳ درصد آن‌ها است که تحت حفاظت شدید قرار گرفته است.
جنگل های هیرکانی ایران کجاست؟
خب می‌رسیم به بخش‌بندی جنگل های هیرکانی در ایران!
پنجاه و سه درصد از جنگل های هیرکانی ایران در استان مازندران، ۲۶ درصد در استان گیلان و ۲۱ درصد دیگر در استان گلستان قرار گرفته است.
در مجموع شما به عنوان بازدیدکننده می‌توانید فقط به بخشی از این جنگلها و سری بزنید و به طور مستقیم نمی‌توانید با بخش‌های دیگر این جنگلها ارتباط داشته باشید زیرا با وجود بی‌رحمی بشر؛ جنگل های هیرکانی شمال، به شدت آسیب دیده است و برای جبران آن هیچ کاری به جز دوری دوستی نمی‌توان انجام داد!
در جاهایی مثل پارک ملی گلستان، جنگل الیمستان هراز، جنگل افراتخته، جنگل ابر شاهرود، جنگل های ارسباران، پارک جنگلی بی‌بی یانلو و پارک جنگلی ناهارخوران گرگان می‌توانید به جنگلهای هیرکانی دسترسی داشته باشید.
بولا، جنگل واز، حوزه کجور نوشهر، پلنگ دره، چهارباغ چالوس، جنگل خشک‌داران، گشت رودخان، سیاه رودبار گیلان، جز مناطقی محسوب می‌شود که تحت حفاظت شدید است زیرا کهنسال‌ترین درخت‌های جنگل های هیرکانی ایران در این منطقه قرار دارد.
اگر هوس دیدن و لذت بردن از جاذبه‌های جنگل های هیرکانی به سرتان زد؛ نگران اقامت خود نباشید زیرا جاباما با ارائه اقامتگاه‌های گوناگون، همه جور سلیقه‌ای را پوشش داده است.
نقشه جنگلهای هیرکانی در ایران
جنگلهای هیرکانی از غرب تا شرق نوار دریای خزر کشیده شده‌اند که بخشی از آن هم در جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. در نقشه ایران، این جنگلها در استان‌های آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، مازندران، گلستان، سمنان و خراسان شمالی امتداد پیدا کرده است.
این جنگلها لوکیشن فیلمبرداری برخی از فیلم‌های معروف ایرانی هم هستند. مثلا کدام فیلم‌ها؟ در این مجله می‌توانید در مورد زیباترین لوکیشن های بهترین فیلم های ایرانی بیشتر بدانید.
تاریخچه جنگلهای هیرکانی
جنگلهای بی‌نظیر هیرکانی از دل عصر یخبندان جان سالم به‌در برده‌اند. دوره‌ای که بخش زیادی از زمین به دلیل سرمای زیاد تاب مقاومت نداشت. به همین دلیل در بخش‌های مختلف مثل آمریکای شمالی و اروپا جنگلها به‌طور کامل از بین رفتند. اما در منطقه معتدل رشته کوه البرز و دریای خزر، جنگل های هیرکانی گرچه کمی از وسعت خود از دست دادند ولی پس از پایان عصر یخبندان دوباره وسعت پیدا کردند و توانستند تا امروز دوام آورند.
این نوار جنگلی با توجه به پژوهش‌هایی که زمین شناسان انجام داده‌اند، قدمتی در حدود ۲۵ الی ۵۰ میلیون سال دارد که در طول عمر خود انواع گونه‌های گیاهی و جانوری را شاهد بوده است. گرچه برخی از این گونه‌ها در حال حاضر منقرض شده و برخی دیگر در آستانه انقراض قرار دارند.
نام ورکان در کتیبه‌های هخامنشی که به گرگان یا همان هیرکان اشاره دارد، هم آمده است که دلیل دیگری بر قدمت این جنگلها است.
همین قدمت و اهمیت کافی است تا در هنگام سفر به جنگلهای شمال که بخشی از جنگلهای زیبای هیرکانی هستند، بیشتر مراقب باشید و از هر کاری که باعث آسیب به این منطقه می‌شود، جلوگیری کنید.
معروف‌ترین جنگلهای هیرکانی ایران
جنگلهای زیبای هیرکانی که در حدود ۶ استان ایران امتداد دارند، در هر بخش خود دارای پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری منحصر به‌فردی هستند. جنگل‌هایی که شاید خیلی از ما، بارها به آنجا سفر کرده باشیم، بی آنکه بدانیم در دل جنگلهای چند میلیون ساله قدم می‌زنیم و ریه‌هایمان را به ریه‌های زمین پیوند می‌زنیم. بخشی از معروف‌ترین بخش‌های جنگلی منطقه هیرکانی را بیشتر بشناسیم. بسیاری از روستاهای معروف ایران نیز در این جنگلها قرار دارند.
همینجا می‌توانید با زیباترین روستاهای ایران هم آشنا شوید.
جنگل الیمستان
ترکیب جنگل نوردی و کوه‌نوردی را می‌توانید در منطقه الیمستان تجربه کنید؛ جایی که در شهر آمل مازندران قرار گرفته است. نام این جنگل زیبا و البته معروف به دلیل وجود درخت «الیما» است که در فصل بهار و اردیبهشت ماه، میوه می‌دهد و میوه‌های آن خوراکی است.
الیمستان منطقه‌ای حفاظت شده با مساحت ۴۰۰ هکتار است که جنگل الیمستان هم بخشی از این منطقه است. اختلاف ارتفاع در این محدوده باعث ایجاد پوشش گیاهی متنوع و مناظر بی‌نظیری شده است. به شکلی که می‌توانید در بخش‌هایی هوای مه‌آلود در را میان جنگلهای سر به فلک کشیده تجربه کنید و در منطقه‌ای دیگر دشت سرسبز را پیش روی خود ببینید.
در نزدیکی این جنگل کوه و روستایی به همین نام وجود دارد که در فصل بهار جنگل الیمستان مسیر محبوبی برای پیمایش تا قله است.
جنگل ابر شاهرود
بخش شمالی استان سمنان و شاهرود هم منطقه جنگلهای هیرکانی را در دل خود جا داده است. این منطقه جنگلی با درختان سر به فلک کشیده، شما را با اقیانوس ابر شگفت‌زده خواهد کرد. به همین دلیل است که به جنگل ابر معروف شده است.
این جنگل در ۴۰ کیلومتری شمال شرقی شاهرود است که به مرز استان گلستان می‌رسد. جایی که می‌توانید با قدم زدن میان ابرها، خنکی هوای مه گرفته را روی پوست خود احساس کنید. همان رویای همیشگی قدم زدن بر روی ابرها اینجا محقق خواهد شد.
ارتفاعات جنگل ابر پر از مراتع زیبا و سرسبز به‌ویژه در فصل بهار است. در ارتفاع پایین‌تر هم درختان متنوعی مثل بلوط، افرا، توسكا و آزاد وجود دارد. گونه‌های جانوری شناخته شده در جنگل ابر هم شامل خرس قهوه‌ای، خوک وحشی، شوکا، شغال، روباه، پلنگ، گرگ،کل و بز و پرندگانی مانند کبوتر جنگلی، کبک، عقاب جنگلی، قرقاول، بلدرچین، فاخته، کرکس و شاهین است.
جنگل بولا ساری
در نزدیکی شهر ساری، منطقه حفاظت شده جنگل بولا با بیش از ۴۰۰۰ هکتار قرار گرفته است. در این منطقه به دلیل اختلاف ارتفاع زیادی که دارد، آب و هوای متفاوتی را می‌توانید تجربه کنید. مناطق کوهستانی و مراتع ییلاقی سرسبز، درختان جنگلی و هوای مه گرفته از جذابیت‌های این منطقه هستند.
به دلیل وجود مناطقی که در این جنگل قابل دسترسی نیستند، گونه‌های جانوری زیادی در این منطقه زندگی می‌کنند. پلنگ، گرگ، گراز، روباه، گوزن، خرس قهوه‌ای، بز و شوکا از جمله این حیوانات هستند.
جنگل بولا همچنین دارای آبشاری است که بسیار بکر است. برای رفتن این منطقه توصیه می‌شود حتما از راهنمای محلی استفاده کنید.
جنگل واز
در شهرستان نور و نزدیکی جنگل معروف چمستان، جنگل واز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های جنگلهای هیرکانی قرار دارد. این جنگل بکر در هر فصل، بخشی از زیبایی‌‌های خود را به نمایش می‌گذارد. در فصل پاییز، درختان و برگ‌های رنگارنگ شما را در دل زیبایی خود غرق خواهند کرد.
در امتداد مسیر جنگل واز به یک جنگل کوهستانی و مه‌آلود می‌رسید. جنگلی سحرآمیز و زیبا که در فصل زمستان یکسره، سفید پوش می‌شود.
در نزدیکی جنگل واز منطقه روستایی قرار دارد که برای اقامت می‌توانید روی آن حساب کنید. جنگلی که صدای رود‌های خروشان را همواره در دل آن خواهید شنید.
مناطق مرتفع‌تر این جنگل پوشش گیاهی صخره‌ای دارد که زیبایی و بکر بودن آن را دو چندان می‌کند. این منطقه زیستگاه حیوانات مختلفی مثل پلنگ، گراز، شغال، خرس قهوه‌ای، مرال، بز وحشی و کبک است.
جنگل کجور نوشهر
نوبت به قلب جنگلهای هیرکانی می‌رسد؛ جنگل کجور که در میان نوشهر و چالوس قرار گرفته است. جنگلی وسیع که در مناطق مختلف ارتفاع آن متفاوت بوده و در فاصله کمی از دریای خزر قرار گرفته است.
منطقه کوهستانی کجور در بین کوه دماوند و علم کوه است، جایی که از این دو منطقه از نظر آب و هوایی تاثیر زیادی می‌گیرد. به همین دلیل زمستان‌های سرد و پر برفی دارد.
یکی از دلایل اهمیت جنگل کجور این است که به‌عنوان اولین زیستگاه پلنگ ایرانی شناخته شده است. ضمن اینکه گونه‌های حیوانی دیگری مثل خرس، خرگوش، جوجه تیغی، خارپشت، گوزن، شوکا، مرال، خوک و پرندگانی مانند عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین و دارکوب نیز در این منطقه وجود دارند.
جنگل خشکه‌داران تنکابن
اگر بخواهیم تنها جنگل جلگه‌ای در شمال ایران را ببینیم، باید به سراغ جنگل خشکه‌داران در نزدیکی تنکابن برویم. جنگلی که ۲ میلیون ۶۰۰ هزار متر مربع وسعت دارد و به دلیل نوع اکوسیستم خود که از آخرین بازماندگان جنگلهای جلگه‌ای است.
این جنگل فاصله کمی با دریا دارد و پوشش گیاهی آن بسیار خاص و منحصر به فرد است. درختانی مثل ممرز، بلوط، انار، کرات خرمندی، لرگ، ملج و سه قلو زنجیری و درختچه‌های شمشاد، ازگیل جنگلی و بوته‌های یاس وحشی در این بخش از جنگلهای هیرکانی وجود دارند. برخی از نمونه‌های رو به انقراض گیاهی مثل توسکاهای کرک دار هم از دیگر پوشش گیاهی این منطقه هستند.
اگر راهی تنکابن شدید، برای اینکه همیشه منظره ابدی جنگل پیش رویتان باشد سراغ اجاره اقامتگاه بوم گردی تیکیش زیبا تنکابن بروید.
جنگل لاجیم
در منطقه سواد کوه یکی از قدیمی‌ترین مناطق جنگلی با درختان کهنسال وجود دارد. جنگل لاجیم که در نزدیکی روستایی به همین اسم قرار گرفته است. این منطقه جنگلی مرتفع است و به همین دلیل در پاییز و بهار با هوای مه گرفته، مناطق بی‌نظیری را ایجاد می‌کند. جایی که دور از منطقه شهری است و سکوت و آرامش آن شما را غرق خود خواهد کرد.
جنگل لاجیم به دلیل بکر بودن خود دارای حیوانات مختلفی است که برای طبیعت گردی بهتر است از راهنمای محلی استفاده کنید.
جنگل چهارباغ چالوس
در نزدیکی منطقه سیاه بیشه یک بخش دیگر از جنگلهای هیرکانی قرار گرفته است، جنگلهای چهارباغ چالوس که در ۹۰ کیلومتری جاده چالوس-کرج قرار دارند.
این منطقه جنگلی روستاهای بی نظیر و زیبایی مثل دلیر، ایلت، نوکرس، کیجان، انگورن و پولاد کوه دارد که دیدن هر یک از آن‌ها می‌تواند سفر فوق‌العاده‌ای را برای شما رقم بزند.
آب و هوای این منطقه جنگلی با وسعت بیش از ۶۸۰۰۰ هکتار سرد و نیمه مرطوب است. منطقه چهار باغ دارای جنگلهای متراکم و انبوه و همچنین مراتع سرسبز و ییلاقی است.
وسعت زیاد و همچنین اختلاف ارتفاع در این منطقه گونه‌های مختلف گونه‌های گیاهی و جانوری را ایجاد کرده است. حیواناتی مثل خرس قهوه‌ای، پلنگ، مرال، شوکا، روباه، گرگ، جوجه تیغی، شغال، سمور و گربه جنگلی و پرندگانی مانند عقاب طلایی، سارگپه، کبک دری، کبک معمولی و کبوتر جنگلی نیز در این جنگل وجود دارند.
اگر هم به دنبال جاهای دیدنی بکر و خلوت شمال هستید، جاباما راهنمای شما خواهد بود.
جنگل لیسار
از منطقه مازندران به سمت غرب جنگلهای هیرکانی در استان گیلان برویم. در منطقه خوش آب و هوا و سرسبز تالش، جنگل لیسار خودنمایی می‌کند. این جنگل، ترکیبی از دو منطقه کوهستانی و جلگه‌ای است. سوباتان که یکی از مناطق معروف و ییلاقی تالش است نیز در دل جنگل لیسار قرار دارد. جایی که به دلیل اقیانوس ابر و مراتع سرسبز و خنک مشهور است.
جنگل لیسار بخش زیادی از درختان پهن برگ هیرکانی را در دل خود جا داده است. همچنین زیستگاه حیواناتی مثل خرس، روباه، مرال، پلنگ، سیاهگوش، کل و بز، قوچ و میش و شوکا است.
سایر جنگلهای هیرکانی
تمامی جنگلهای شمالی ایران بخشی از گنجینه ارزشمند جنگلهای کهن هیرکانی هستند. مناطقی که خوشبختانه در برخی از نقاط هنوز بکر و دست نخورده باقی مانده است. از دیگر جنگلهای معروف هیرکانی می‌توان به مناطق زیر اشاره کرد:
- جنگل اومال مازندران
- جنگل ارفع ده
- جنگل تیله کنار
- جنگل انجیلی مازندران
- جنگل اروست
پوشش گیاهی جنگلهای هیرکانی
جنگلهای غنی هیرکانی حدود ۷ درصد از خاک ایران را به خود اختصاص می‌دهند. در عین حال غنی‌ترین پوشش گیاهی را دارند. بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی و ۴۴ درصد آوندداران شناخته شده در ایران در این جنگلها هستند. بیشترین بخش درختان این جنگلها، پهن‌برگ هستند که با آب و هوای مرطوب این منطقه سازگاری دارند.
وسعت جنگلهای فوق العاده هیرکانی و اختلاف ارتفاع در مناطق مختلف آن باعث شده که پوشش گیاهی متفاوتی به وجود بیاید. این جنگلها، زیستگاه درختانی مثل راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک، شمشاد است.
حیات وحش و تنوع گونه های جنگلهای هیرکانی
جنگلهای هیرکانی دارای تنوع زیادی از گونه‌های جانوری هستند که متاسفانه بخش زیادی از آن‌ها منقرض شده یا در حال انقراض هستند. در حال حاضر این جنگلها زیستگاه بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار است. ضمن اینکه بیش از ۱۵۰ گیاه بومی، درخت و بوته دارد. به‌علاوه این جنگل زیستگاه یوزپلنگ ایرانی به عنوان یکی از گونه‌های جانوری در حال انقراض است.
زیبایی های شمال ایران بی‌حد و اندازه است. پیشنهاد می‌کنیم باری اطلاع از این زیبایی صفحه ویژه شمال در مجله جاباما را مشاهده کنید.
مناطق محافظت شده جنگل های هیرکانی در ایران و خارج از ایران
بخش زیادی از جنگلهای هیرکانی در ایران و جمهوری آذربایجان در قسمت مناطق حفاظت شده قرار گرفته‌اند. چرا که باعث مراقبت بیشتر از این گنجینه طبیعی خواهد شد.
پناهگاه حیات‌وحش دودانگه و چهاردانگه؛ شهرستان ساری در مازندران
منطقه‌ای کوهستانی که در ۹۵ کیلومتری ساری قرار گرفته یکی از مناطق حفاظت شده جنگلهای هیرکانی است. این پناهگاه حیات وحش زیستگاه انواع درختان و پوشش گیاهی و حیواناتی مثل گوزن، شوکا، کل، بز و میش، پلنگ، خرس، گراز و پرندگانی مانند قرقاول، کبک معمولی و کبک دری است.
پارک ملی گلستان
منطقه‌ای که زیستگاه پستانداران کمیاب و بی‌نظیری مثل پلنگ، خرس قهوه‌ای، گرگ، وشق، مرال، شوکا، گوسفند وحشی و بز وحشی، آهوی ایرانی و گراز است، بدون شک باید فوق‌العاده باشد. بخشی از جنگلهای هیرکانی در پارک ملی گلستان به دلیل جمعیت زیاد قوچ و میش اوریال هم مشهور است. تنوع زیستی این منطقه حتی از برخی کشورهای اروپایی هم بیشتر است.
منطقه حفاظت شده البرز مرکزی
منطقه حفاظت شده البرز مرکزی میان استان البرز و مازندران قرار گرفته است و تنوع زیادی از پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان دارد.
شبه‌جزیره میانکاله؛ در شمال شهرستان بهشهر در مازندران
تنها منطقه‌ای که در سواحل دریای خزر بکر و دست‌نخورده باقی مانده، شبه جزیره میانکاله است. جایی که میزبان پرندگان مهاجر و بومی زیادی مثل فلامینگو ، انواع پلیکان، انواع قو،اردک، غاز، مرگوس بزرگ، سنقر تالابی، عقاب دریایی و پرندگان خشکی همچون قرقاول خزری، دراج و زنبور خوار است. همچنین محل تخم‌گذاری و زیستگاه اصلی بسیاری از ماهیان دریای خزر محسوب می‌شود.
پناهگاه حیات‌وحش دشت ناز؛ شمال شرق ساری در مازندران
از دیگر مناطق حفاظت شده در نزدیکی ساری که هر سال شاهد زایش گوزن‌های زرد است. منطقه‌ای که حدود ۵۶ هکتار وسعت دارد و زیستگاه حیوانات دیگری مثل مرال، شوکا، گربه جنگلی و قرقاول است.
منطقه حفاظت‌شده سیاه‌کشیم؛ جنوب تالاب انزلی در گیلان
درجنوبی‌ترین بخش تالاب بزرگ انزلی، منطقه حفاظت شده سیاه‌کشیم قرار گرفته است. جایی که پوشش گیاهی آن از نی، سه‌کوله‌خیز، آزولا و سیم واش است. این منطقه زیستگاه قو، غاز، اردک، خوتکا، کله سبز، انواع حواصیل، فیلوش،عقاب تالابی، پرستوهای دریایی،کاکایی، چنگر طاووسک و… است.
منطقه حفاظت‌شده جهان‌نما؛ جنوب‌شرقی کردکوی گلستان
منطقه‌ای کوهستانی و ییلاقی با پوشش گیاهی متنوع که زیستگاه جانداران مختلفی در استان گلستان است. جایی که یک دهکده ییلاقی در دل جنگلهای هیرکانی برای محلی‌ها و یکی از محبوب‌ترین مناطق گردشگری در استان گلستان به شمار می‌رود.
منطقه حفاظت‌شده لیسار در تالش در گیلان
منطقه حفاظت شده لیسار در دل جنگلهای لیسار تالش واقع شده است. منطقه‌ای که ترکیبی از ساحل، زمین‌های جلگه‌ای و همچنین کوهستانی است. در این منطقه با آب و هوای متنوع پوشش گیاهی و جانداران مختلفی وجود دارد. مناطق جنگلی دارای درختان پهن برگ است که زیستگاه پستاندارانی مثل پلنگ، مرال، شوکا، روباه، خرس،گربه وحشی، کل و بز، قوچ و میش، گرگ و پرندگانی مثل کبک، کبک دری، انواع شکاریان است.
پناهگاه حیات‌وحش سمسکنده در ساری در مازندران
در نزدیکی روستای سمسکنده ساری، پناهگاه حیات وحشی با همین نام واقع شده است. این پناهگاه، زیستگاه گونه‌های جانوری زیادی مثل گوزن، شغال، گربه جنگلی، شوکا، سنجاب، پرندگانی چون عقاب جنگلی، جغد و کبوتر جنگلی است.
پناهگاه حیات‌وحش سلکه در صومعه‌سرا در گیلان
در جنوب تالاب انزلی منطقه حفاظت شده‌ای به نام سلکه قرار دارد. منطقه‌ای که در چند سال اخیر با بالا آمدن سطح آب به شکل تالاب درآمده است.
این منطقه سالانه میزبان پرندگان مهاجر زیادی است. همچنین دارای گونه‌های بومی مثل گیلار، خوتکا قو، غاز، مرغابی‌ها، سرحنایی، اردک سیاه کاکل، ارده‌ای و گیاهان آبی مانند نیلوفر تالابی ، تراپا ، نی ، لویی ، آلاله آبی ، عدسک‌ها ، مریم آبی ، بارهنگ آبی است.
مناطق حفاظت شده در جمهوری آذربایجان
بخشی از جنگلهای هیرکانی که در جمهوری آذربایجان قرار گرفته است هم دارای مناطق حفاظت شده است. از جمله این مناطق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جنگلهای کوهستانی قاخ
- جنگلهای کوهستانی اغوز
- جنگلهای کوهستانی التیاگاک
- جنگلهای کوهستانی شمکور
اهمیت جنگلهای هیرکانی
در کشور کم آب و کویری مثل ایران، اگر ریه‌ها هم دچار مشکل شوند، چیزی جز مرگ حتمی را نمی‌توان انتظار داشت! این مورد را اضافه کنید به موجوداتی که در این نوار سبز شمالی ایران با قدمت ۲۵ تا ۵۰ میلیون ساله زندگی می‌کنند.
منطقه‌ای با خاک غنی که نه تنها بخش زیادی از ذخایر آبی را در دل خود جا می‌دهد از بروز سیل‌های خانمان برانداز هم جلوگیری می‌کند. البته جنگلهای کهن زیاد دیگری در ایرن وجود دارند، درست مانند جنگل لفور.
موزه‌ای طبیعی و زیستگاهی با تنوع بی‌شمار گیاهان و حیوانات که برخی از آن‌ها نظیرش در هیچ کجای دنیا وجود ندارد. بیش از ۲۹۶ گونه پرنده که بعضی از شناخته شده‌های آن می‌توان عقاب، جغد، اردک خاکستری، شاهین، کرکس، قرقی و دارکوب را نام برد.
نام مرال، کل، بز و شوکا به طور کامل از دل جنگل های هیرکانی پاک شده است! یا قرقاول خزری که به لطف شکارچیان غیرقانونی و حتی با مراقبت‌های فراوان جنگلبانان، در حال انقراض است. روباه دم سیاه تنها در بخش‌های شمالی این جنگلها قابل مشاهده است.
اسبچه خزر هم فقط در آمل زندگی می‌کند. پلنگ، گرگ، گراز، شغال، سمور، خارپشت، خرگوش، گورکن، موش جنگلی، گربه وحشی و گورکن از دیگر گونه‌هایی هستند که در جنگل های هیرکانی مشاهده شدند.
ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی
بخش زیادی از جنگل های هیرکانی یعنی بیش از ۲ میلیون هکتار آن در ایران قرار گرفته است. بخش کمتری از آن هم که در حدود ۲۰ هزار هکتار است در جمهوری آذربایجان قرار دارد. اولین‌بار جمهوری آذربایجان در سال ۱۳۸۵ درخواست ثبت جهانی این جنگلها را به سازمان جهان یونسکو داد. ولی با توجه به سهم اندک این کشور از جنگلها، با این درخواست موافقت نشد.
تا اینکه ایران و آذربایجان اقدام به ثبت مشترک این جنگلها کردند و به دلیل وجود اختلاف و مشکلاتی، در نهایت در سال ۱۳۹۸ این جنگلها به ثبت جهانی رسید.
هیرکان تلفظ یونانی گرگان است که نام قدیم منطقه‌ای بزرگ در ایران بوده است. در جمهوری آذربایجان هم استانی با همین نام وجود دارد. در طول سال‌ها که جنگلهای هیرکانی با همین نام شناخته شدند، ایران و آذربایجان در هنگام ثبت این جنگلها در سازمان جهانی یونسکو به عنوان میراث و منابع طبیعی از همین نام استفاده کردند.
جنگلهای کهن هیرکانی بیست و چهارمین اثر تاریخی و طبیعی ایران است که در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
نابودی جنگلهای هیرکانی
آنقدر که انسان‌ها در طول کمتر از چند دهه توانسته‌اند باعث تخریب و نابودی جنگل های هیرکانی شوند، طبیعت با قدمتی بیش از ۴۰ میلیون سال نتوانسته است. انسانی که انگار قدرتش از قدرت عصر یخبندان هم بیشتر است.
باقی گذاشتن زباله‌ها در دل جنگل، دفن زباله‌ها و تخلیه فاضلاب‌ها در مناطق جنگلی، قطع درختان و قاچاق چوب، شکار غیرقانونی پرندگان و حیوانات، ویلاسازی در جنگلها، گردشگری‌های بدون آگاهی و غیر اصولی و هزار و یک بلای دیگری که در چند سال اخیر انسان بر سر این جنگلها آورده، به هیچ عنوان جبران پذیر نخواهد بود.
سابقه آتش سوزی در جنگلهای هیرکانی
اواخر سال ۹۹ بخشی از جنگلهای هیرکانی در گیلان دچار آتش سوزی شد. وزش باد گرم و وجود لاش‌برگ و کنده‌های درختان باعث سرایت آتش شده بود که در نهایت با استفاده از بالگرد مهار شد.
آب و هوای جنگلهای هیرکانی
در جنگل های هیرکانی از نوار غربی تا شرقی آن می‌توانید آب و هوای متنوعی را تجربه کنید. عاملی که باعث شده این مناطق زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری مختلفی باشد.
جنگلهای هیرکانی در بیشتر مناطق آب و هوایی معتدل و مطلوب دارد. در عین حال در بعضی از مناطق آن شاهد آب و هوای کوهستانی خواهید بود. مناطقی که به عنوان ییلاق برای محلی‌ها استفاده می‌شود.
نکات مهم در بازدید از جنگل های هیرکانی
برای پا گذاشتن در یکی از طبیعی‌ترین و کهن‌ترین موزه‌های دنیا نکاتی را گوشه ذهن خود داشته باشید:
- مناطق بکر را حتما با راهنمای محلی ببینید، این مناطق علاوه‌بر اینکه می‌تواند شما را به خطر بیاندازد، زیستگاه جانوران مختلفی است که ممکن است با ورود انسان حس امنیت خود را از دست بدهند.
- تا حد امکان در جنگلها آتش روشن نکنید؛ در صورت نیاز از قسمت‌هایی که قبلا در آنجا آتش روشن شده استفاده کنید.
- در مناطق محافظت شده یا سایر نقاط به حیوانات مختلف نزدیک نشوید.
- اگر به گیاهان یا درختان جنگلی آشنایی ندارید، از میوه آن‌ها تغذیه نکنید.
- شکار را از ذهن خود بیرون کنید. بسیاری از گونه‌های جانوری فقط به اندازه انگشتان دست روی زمین وجود دارند.
جنگلهای هیرکانی؛ میراث زمین
مناطقی که به ثبت جهانی می‌رسند، فقط متعلق به مردم آن سرزمین نخواهند بود بلکه میراثی هستند برای کل انسان‌ها در دوره‌های مختلف زمانی. شما و آیندگان به یک میزان در داشتن و لذت بردن از این گنجینه سهم خواهید داشت. این جنگلها را بیشتر بشناسید و در هنگام سفر و رفتن به آنجا قدر ریه‌های ایران را بدانید.
