اورامانات، روستای پلکانی به قدمت کل تاریخ!
کردستان و کرمانشاه از آن دست از استان‌های کشور هستند که زیبایی‌ها و شگفتی‌های فراوانی را در قلب خود پنهان کرده‌اند؛ در حالی که شاید بسیاری از ما از آن‌ها اطلاعی نداشته باشیم. اما اورامانات در این بین چیز دیگریست!
امروز در این مطلب می‌خواهیم به یکی از همان زیبایی‌های پنهان و جادویی سفر کنیم. اورامانات یکی از مناطق باستانی و حیرت‌انگیز است که در منطقه‌ای بین دو استان کردستان و کرمانشاه قرار گرفته است. آنچه درباره این ناحیه و زیبایی‌ها و تاریخش خواهید خواند، برق از سرتان می‌پراند.
اگر به دنبال سفر به منطقه‌ای پر رمز و راز و زیبا هستید، حتماً اورامانات را در نظر داشته باشید.
اورامانات کجاست؟
اورامانات یک دهکده تاریخی است که در مرز ایران و عراق قرار گرفته است و از جنوب نیز به استان کرمانشاه محدود می‌شود. این منطقه از سه بخش هورامان تخت، ژاورو و لهون تشکیل شده است. بخش کوچکی از این منطقه زیبا نیز در شهر حلبچه عراق قرار دارد.
آنچه که باعث شهرت و محبوبیت این منطقه شده است، وجود کوهستان‌های فراوان و رودها و چشمه‌های جاری و زیبا است. دوتا از مهم‌ترین رودهای این منطقه، رودهای سیروان و لیله هستند که در منطقه‌ای مرزی به نام دروله به یکدیگر می‌پیوندند. منطقه اورامانات کردستان در غرب استان و در بخش اورامان شهرستان سروآباد قرار دارد.
در همین نزدیکی سری هم به جاهای دیدنی کردستان بزنید.
تاریخچه روستای اورامانات
با رفتن به اورامانات، پا به منطقه‌ای می‌گذارید که قدمتش به‌اندازه قدمت تاریخ است. آنچه باستان‌شناسان در این منطقه پیدا کرده‌اند، باورکردنی نیست. در سال ۱۳۰۵ بود که در غاری در دره تنگیور پالنگان، نوشته‌ای کشف شد که تا کنون، کهن‌ترین سند یافت شده از این منطقه است.
این نوشته، متنی به خط یونانی بر پوست آهو است که بعدها به بنجاق اورامان مشهور شد. این نوشته نشان می‌دهد که منطقه پالنگان، عمر و قدمت بیشتری از اورامانات دارد. در واقع می‌توان گفت که ریشه و اصل‌ونسب تمام مردمی که حالا در این منطقه و مناطق اطراف ساکن هستند، به منطقه پالنگان برمی‌گردد.
در اطراف روستای هجیج، آثار و و شواهدی پیدا شده‌اند که نشان می‌دهند تاریخ زندگی در این محله به دوران پارینه سنگی برمی‌گردد. یعنی چیزی حدود ۱۲ تا ۴۰ هزار سال پیش. در اطراف روستای روآر نیز مواردی پیدا شده‌اند که از حضور انسان در عصر آهن در این منطقه حکایت می‌کنند.
در حال حاضر، مردم ساکن این منطقه، کرد هستند و به گویش هورانی یکی شاخه‌های زبان گورانی صحبت می‌کنند. تاریخ دور و دراز این منطقه که حتی نمی‌دانیم از چه زمانی آغاز می‌شود، ردپاهایی بسیار ماندگار در این منطقه از خود به جا گذاشته است. مردم این منطقه همچنان بر این باورند که این منطقه، زمانی حکومت مرکزی بوده است.
در روزگارهای دور و پیش از ورود صنعت به این منطقه، کفش و لباس مردم به دست دوزندگان محلی بافته می‌شد. حالا نیز بسیاری از صنایع‌دستی گذشته همچنان زنده است. از همه مهم‌تر آنکه بسیاری از جشن‌ها و رسوم قدیمی نیز در این منطقه با جدیت برگزار می‌شوند.
درباره شگفتی‌های روستای پالنگان بیشتر بخوانید.
وجه تسمیه اورامانات، جایی از دل زمین!
درباره نام این منطقه، بحث‌ها و گفت‌وگوهای بسیاری وجود دارد. نظریات مختلفی نیز درباره ریشه و معنای این کلمه وجود دارند. در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین نظرها اشاره می‌کنیم.
اولین دیدگاه این است که نام اورامان به دلیل خصوصیات جغرافیایی و ارتفاع این منطقه انتخاب شده است. در توضیح باید گفت که هوور ئامان که یکی دیگر از نام‌های اورامانات است، از دو بخش تشکیل شده. هوور، به معنی ابر و ئامان، به معنی آمده است. در نتیجه، واژه هوورئامان به معنی جایی است که از دل زمین بیرون‌آمده و سرپا ایستاده است.
دومین دیدگاه می‌گوید که کلمه اورمان و یا هورمان از دو بخش تشکیل شده. بخش اول، یعنی او (هو)، به معنی بلندی و مکان بالا است و بخش دوم، یعنی رام، به معنی آرامش است. در کل، کلمه اورمان به معنی سرزمین مرتفع و آرام تلقی می‌شود.دیدگاه دیگری نیز می‌گوید که هورآمان، همان خورآمان است که به معنای مشرق و مطلع خورشید است.
اگر این خواندنی‌ها شما را شگفت‌زده کرده پس باید در سفر به غرب ایران سراغ عجایبی بروید که کمتر کسی آن‌ها را دیده و داستانشان را شنیده!
معماری روستای اورامانات، پشت بام یک خانه حیاط دیگری
وقتی به عکس‌های هوایی روستای اورامانات نگاه می‌کنید، کوهستانی را می‌بینید که گویی خانه‌ها بخشی از آن شده‌اند. معماری خانه‌ها در این روستا، به‌گونه‌ای است که کاملاً خود را با طبیعت کوهستان منطبق کرده‌اند.
به اورامانات، روستای هزار ماسوله هم گفته می‌شود؛ چراکه خانه‌ها در این روستا نیز به‌صورت پله‌ای ساخته شده‌اند. پلکان خانه‌ها روی کوهستان بالا می‌رود تا به قله برسد. در نوک قله نیز قلعه باستانی قرار گرفته است.
جاهای دیدنی اورامانات، از طبیعت تا تاریخ قدم به قدم شگفتی
هم تاریخ دور و دراز و هم طبیعت شگفت‌انگیز روستا، باعث شده‌اند که این مکان سرشار از دیدنی‌های متنوع و حیرت‌انگیز باشد. چشمه‌ها و رودهای مختلفی که در دره‌ها جریان دارند و آثار باستانی به‌جامانده از روزگاران قدیم، همگی میزبانان خوبی برای مسافران مشتاق این روستا هستند. در اینجا با چندتا از جذاب‌ترین جاهای دیدنی اورامانات آشنا می‌شویم.
قلعه اورامان
از دیدنی‌های تاریخی روستا که بخواهیم بگوییم، اولین مورد در لیست، قلعه اورامان است. این قلعه جالب، بر فراز قله یکی از کوه‌های اطراف روستا قرار دارد. در واقع این قلعه، چندین ستون سنگی است که بدون هیچ ملاتی روی هم و ثابت قرار گرفته‌اند.
این قلعه، بیشترین کاربرد را در زمان صفویان و شاه‌عباس داشته است. به دلیل موقعیت استراتژیک قلعه، در دفاع و حفظ امنیت منطقه، نقش مهمی ایفا می‌کرد.
پل گاران اورانامات
پل گاران یکی از دیدنی‌های تاریخی مریوان است که قدمت آن به زمان ساسانیان می‌رسد. جالب اینجاست که این پل تا سال ۱۳۲۰ نیز استفاده می‌شد. حالا این پل در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و جزو بناهای تاریخی به‌حساب می‌آید.
این پل در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان مریوان قرار گرفته است. درگذشته پل گاران باعث اتصال اسلام‌دشت به گاران و سنندج به مریوان می‌شد. حالا این پل در نزدیکی جاده گاران -تیژتیژ قرار دارد.
اورامان به راستی در لیست یکی از زیباترین روستاهای ایران قرار می‌گیرد.
مسجد جامع اورامانات تخت
تنها دیدنی‌های تاریخی این روستا نیستند که ارزش تماشا کردن دارند. مسجد جامع روستای اورمان که به دست خود مردم محلی ساخته شده است، خود به‌تنهایی نشان‌دهنده هنر و هوش سرشار مردم این محل است.
ویژگی بسیار مهم این مسجد این است که با مصالح بومی و طبیعی ساخته شده است و در ساخت این مسجد حداکثر تلاش صورت گرفته است که از منابع تجدیدناپذیر استفاده نشود. درون این مسجد نیز ۱۴ ستون وجود دارند که روی آن‌ها با چوب گردو روکش شده است. روی این ستون‌ها نیز طرح‌های اسلیمی و مذهبی طراحی شده‌اند.
پنجره‌های مسجد قاب‌هایی از جنس چوب گردو دارند. وقتی این پنجره‌ها را باز می‌کنید، نمای باصلابت و پرشکوه کوهستان‌های اطراف را مقابل خود می‌بینید. اورامان، مردمی سنی مذهب و معتقد دارد. این مسجد نیز مرکز برگزاری نمازهای جماعت و مناسبت‌های مذهبی متنوع روستا است.
اگر به جاذبه‌های این چنینی که نشانی از اعتقادات و هنر معماری ظریف اسلامی دارد، علاقه‌مندید، پس حتما باید سری هم به مسجد شیخ لطف الله بزنید که در این سبک معماری سرآمد است.
جاهای دیدنی اطراف اورامان
گفتیم که اورامان، یکی از روستاهایی است که در استان کردستان و در مرز عراق قرار دارد. در اطراف این روستا، شهرها و روستاهای متعدد دیگری وجود دارند که سرشار از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی هستند. با سکونت در اورامان در سفر، رفتن به این دیدنی‌های اطراف، ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد؛ اما مطمئن باشید که آنقدر شگفت‌انگیز هستند که ارزش یک‌بار تماشا کردن را دارند.
رودخانه سیروان
شاید مهم‌ترین جاذبه طبیعی هورامان، رودخانه سیروان باشد. رودخانه‌ای که از میان هورامان می‌گذرد و این منطقه را به دو بخش تقسیم می‌کند. این رودخانه از بهم پیوستن رودهای قشلاق و گاوه‌رود پدید می‌آید و راهی مسیر پرپیچ و خم و درازی می‌شود که از دره‌ها و روستاهای متعددی عبور می‌کند.
رودخانه سیروان، مهم‌ترین رود کردستان است که از شمال غربی اورامانات کردستان عبور می‌کند و در نهایت به کردستان عراق می‌رسد. با عبور این رودخانه از منطقه هورامان، جاذبه طبیعی این منطقه بسیار بیشتر شده است. در این رودخانه می‌توانید قایق‌سواری را تجربه کنید و یا با نشستن در ساحل آن، از زیباییش لذت ببرید.
طبیعت غرب ایران چیزی است که شاید کمتر از آن شنیده باشید، اما یکی از این شگفتی‌ها را می‌توانید در کوهرنگ پیدا کنید.
رود لیله
رود لیله نیز یکی دیگر از رودهای مهم کردستان است. طول رود لیله، ۵۰ کیلومتر است که از دامنه کوه‌های بندگاز در دهستان دولت‌آباد آغاز می‌شود.
مانند تمام رودهای کردستان، لیله نیز سفری طولانی و پر پیچ و خمی را طی می‌کند. لیله در انتهای این مسیر به سیروان می‌پیوندد و در نهایت به کردستان عراق می‌رسد. مقصد نهایی این رودها در عراق، سد دربندیخان است.
چشمه بل
هم نام و هم سرنوشت چشمه بل بسیار شنیدنی است. گفته می‌شود که بل، نام خدای آب بابلیان باستان است و به همین دلیل به این چشمه، این نام تعلق گرفته است. این چشمه در نزدیکی رودخانه سیروان و در ۲ کیلومتری روستای هجیج قرار گرفته است.
بل از کوه‌های شاهو سرچشمه می‌گیرد و در نهایت رودخانه‌ای به طول ۱۵ متر تشکیل می‌دهد که کوتاه‌ترین رودخانه جهان شناخته شده است.
اگر در شمال ایران به دنبال طبیعت بکر این چنینی هستید، این مطلب را درباره بکرترین و خلوت ترین جاهای دیدنی شمال ایران بخوانید.
غار قوری قلعه
کوهستان‌های اطراف کردستان سرشار از شگفتی‌های طبیعی هستند. غار قوری قلعه نیز یکی دیگر از این دیدنی‌های طبیعی است. این غار در ۲۵ کیلومتری شهر روانسر و در دامنه شاهکوه از کوه‌های رشته‌کوه زاگرس، قرار دارد.
این غار در نزدیک روستای قوری قلعه قرار دارد. نکته جالب درباره این نام این است که گفته می‌شود در گذشته، قلعه‌های فراوانی در این روستا وجود داشتند که به شکل قوری بوده‌اند. همین موضوع باعث این نام شده است.
قوری قلعه از جمله غارهای تاریخی بسیار قدیمی و ارزشمند کشور است که در دهانه آن، آثاری از دوران ساسانی در آن پیدا شد. هم‌اکنون این غار، در دو فاز یکی به طول ۵۰۰ متر و دیگری به طول ۱۰۰۰ متر قابل بازدید برای عموم است. هزینه بازدید از این غار نیز، ۳۰۰۰۰ تومان است.
گردنه ژالانه
به فضای تشکیل‌یافته میان دو کوه مجاور هم گردنه گفته می‌شود. در سروآباد و روستای اورامان که درست در میان کوه‌ها قرار گرفته‌اند، گردنه‌های مختلفی وجود دارند. یکی از معروف‌ترین گردنه‌های سروآباد، گردنه ژالانه است.
ژالانه به دلیل ارتفاع و موقعیتی که دارد، در فصل‌های سرد سال پوشیده از برف است و حتی ممکن است در این فصول، ریزش بهمن نیز اتفاق بیوفتد. در بهار و تابستان اما طبیعت چهره مهربان و شکوفای خود را به نمایش می‌گذارد و می‌توان با خیالی راحت از زیبایی و شکوه ژالانه لذت برد.
حالا که غرق در طبیعت بکر هستیم، چرا سری به جاذبه های لرستان نزنیم؟
روستای درکی
در اطراف سروآباد، روستاهای مختلف دیگری قرار دارند که روستای درکی یکی از آن‌ها است. ویژگی خاص این روستا این است که درست در میان کوهستان‌ها و در ارتفاع ۱۱۰ متری سطح دریا قرار گرفته است. این موقعیت مکانی باعث شده است که این روستا در بهار، آب و هوایی معتدل و خنک داشته باشد.
در پاییز و زمستان اما روستا بسیار سرد می‌شود به‌گونه‌ای که حتی اهل روستا نیز به‌جای دیگری نقل مکان می‌کنند. در روستای درکی منظره‌ها و چشم‌اندازهایی جادویی از کوهستان‌ها و طبیعت خشک اما باشکوه آن‌ها خواهید دید. مردم این روستا، اهل تسنن هستند و اکثر آن‌ها به کشاورزی و یا دامداری مشغول هستند.
اگر در حال برنامه‌ریزی برای سفر تابستانی هستید، خنک ترین شهرهای ایران را باید بشناسید.
مراسم پیر شالیار اورامانات
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های روستای اورامانات تخت، اصالت و سنت‌های زنده مردمان آن است. مراسم پیر شالیار از مهم‌ترین مراسم‌های سنتی است که همچنان با جدیت در روستا برگزار می‌شود. مراسم پیر شالیار میان مردم اورامان، به مراسم عروسی پیر شالیار شناخته می‌شود. این مراسم در هفته دوم بهمن‌ماه برگزار می‌گردد و تقریباً ۳ روز ادامه دارد.
افسانه‌ها درباره پیر شالیار می‌گویند که او، فردی بوده که کرامات بسیاری داشته است. در روزگاران قدیم، دختر شاه بخارا، ناشنوا بود و هیچ پزشکی نمی‌توانست او را درمان کند. شاه بهار خاتون به‌محض رسیدن به روستای اورامان و نزدیک شدن به خانه پیر شایار، قدرت شنوایی و تکلم خود را به دست می‌آورد و شاه نیز او را به عقد پیر شالیار درمی‌آورد.
اصل مراسم پیر شالیار در هفته دوم بهمن ماه شروع می‌شود؛ اما مردم روستا از یک هفته قبل‌تر به استقبال آن می‌روند. در روز چهارشنبه هفته اول بهمن ماه، گردوی درختان وقفی پیر شالیار میان مردم پخش می‌شود. مراسمی به نام کلاو روچنه آغاز می‌شود. در این مراسم، مردم به دیدار بستگان و نزدیکان خود می‌روند.
مراسم چله تابستان هم در کرمانشاه دیدنی است.
قسمت دوم مراسم کلاو روچنه اما مخصوص کودکان است. بخش دوم این مراسم، یک روز قبل از جشن اصلی برگزار می‌شود. در این مراسم، کودکان با کیسه‌هایی در دست به سراغ خانه‌های مختلف می‌روند و مردم نیز کیسه‌های آنان را با آجیل و تنقلات پر می‌کنند.
جشن در روز چهارشنبه هفته دوم بهمن‌ماه با قربانی کردن حیوانات آغاز می‌شود.
دام‌هایی که از پاییز به‌قصد این جشن در نزد متولی نگهداری می‌شدند، در صبح روز چهارشنبه مقابل خانه پیر شالیار قربانی می‌شوند. گوشت این دام‌ها میان مردم روستا تقسیم می‌شود. بخشی از این گوشت قربانی نیز صرف پختن آشی سنتی به نام ولوشین می‌شود.
عده زیادی از مردم برای پختن این آش، در خانه پیر شالیار جمع می‌شوند و کنار هم به پختن این آش مشغول می‌شوند. ولوشین بعد از اقامه نماز عصر، میان مردم پخش می‌شود. ادامه روز چهارشنبه و بعدازظهر روز پنج‌شنبه به رقص و سماع و دف‌زنی سپری می‌شود. در این مراسم‌ها، مردان روستا کنار هم جمع می‌شوند و با خواند قصیده و رقص سماع کنار یکدیگر، اتحاد و همبستگی خود را نشان می‌دهند.
در این مراسم، عده‌ای از مردم، وظیفه خواندن قصیده‌ها را بر عهده دارند و عده‌ای دیگر نیز با گفتن لفظ الله در کنار یکدیگر، به سماع می‌پردازند. بعد از تمام شدن رقص و سماع در عصر روز پنج‌شنبه، مردم در خانه منتسب به پیر شالیار کنار هم جمع می‌شوند. این بخش از مراسم، شب نشست و یا شب نیشت نام دارد. در این مراسم، به ذکر و دعا و یادآوری فضائل و کرامات پیر شالیار پرداخته می‌شود.
جمعه، آخرین روز جشن است و تربه نام دارد. مردم از صبح این روز به زیارت آرامگاه پیر شالیار می‌روند و آن را غبارروبی می‌کنند. بعد از تمام شدن زیارت، نانی محلی به نام گته مه ژگه در کنار ماست میان مردم پخش می‌شود.
گته مه ژگه، نانی محلی است که به دست زنان روستا پخته می‌شود. در پخت این نان از مغز گردو و گیاهان معطر کوهی استفاده می‌شود. حسن ختام مراسم پیر شالیار نیز، برگزاری نمازجمعه در مسجد جامع روستا است.
در بنی این همه زیبایی بیایید کمی هم مسیر را به سمت شاهرود کج کنیم و غرق در طبیعت این منطقه با زیبایی‌های دیریافته ایران شویم.
آب و هوا و بهترین زمان سفر به اورامانات
روستای اورامانات تخت در قلب کوهستان‌های غرب کشور قرار گرفته است و آب و هوایی کوهستانی دارد. این روستا در فصل بهار، خنک و معتدل است. در تابستان نیز گرمای مطبوعی دارد که در سفر خیلی اذیت نمی‌شوید.
در زمستان اما سرمای روستا، بی‌رحم و طاقت‌فرسا است. طبیعت خشن کوهستان باعث می‌شود که این روستا، زمستان‌های بسیار سرد و خشکی داشته باشد. با وجود تمام این‌ها، تماشای طبیعت کوهستان این روستا در تمام فصول سال زیبا و دلپذیر است.
شاید بتوان گفت که بهترین زمان برای یک سفر با خیالی راحت به هورامان اورامانات، اردیبهشت‌ماه است. در این زمان، انگار کوهستان و روستاها از خوابی زمستانی بیدار شده‌اند و جلوه مهربان و لطیف خود را به نمایش گذاشته‌اند. در اردیبهشت‌ماه می‌توانید روستا را در زیباترین و بهترین حال و آب و هوای خود مشاهده کنید و لذت ببرید.
صنایع دستی و سوغات اورامانات
قدمت طولانی و باستانی روستا، مردمان زحمت‌کش و هنرمند و سنت‌هایی که همچنان در اورامانات زنده نگه داشته شده‌اند، همگی کمک می‌کنند که این روستا صنایع‌دستی بسیار زیبا و سوغاتی‌های متفاوتی داشته باشد.
کلاش: یکی از مهم‌ترین صنایع‌دستی اورامانات، کلاش است. کلاش، گیوه‌ای است که رویه آن از نخ پنبه‌ای و کف زیرین آن نیز از جنس پارچه فشرده است.
چوخه رانک: لباس‌های محلی مردمان کرد به همراه ضمایم آن یعنی شال و کمربند و غیره در روستاها و مناطق محدودی همچنان تولید می‌شوند.
اگر دلتان برای این همه شگفتی رفته، پیشنهاد می‌کنیم با تخت سلیمان هم آشنا شوید.
ظروف سنتی و متفاوت مخصوص نگهداری غذا نیز در این روستا تولید می‌شود. ظروفی مانند لاتایی، قولینه و کنو از جمله این ظروف هستند. این ظرف‌ها در روزگار قدیم اورامان تولید می‌شدند و هم‌اکنون نیز به‌صورت محدود در حال تولید هستند.
از صنایع‌دستی که بگذریم، طبیعت کوهستانی اورامانات باعث شده است که گیاهان متنوع و کمیابی در این منطقه رشد کنند. از طرفی دیگر به دلیل اینکه شغل بسیاری از مردم این ناحیه، کشاورزی و دامداری است، باغ‌ها و مزارع فراوانی وجود دارند که بهترین و باکیفیت‌ترین میوه‌های کوهستانی در آن‌ها پرورش داده می‌شوند. گردو، انار، چند نوع انگور مختلف، توت و گلابی از بهترین و محبوب‌ترین میوه‌های این منطقه هستند.
اجاره اقامتگاه و بوم گردی در اورامانات
سفر به منطقه‌ای جادویی و استثنایی مانند اورامانات باید هم با اقامتی متفاوت در خانه‌ای سنتی همراه باشد. یکی از بهترین اقامتگاه‌های این روستا، هتل سنگی آن است که در دل کوهستان قرار گرفته است. این هتل، ۲۲ واحد اقامتی دارد که هرکدام در بهترین شرایط آماده پذیرایی هستند.
گزینه دیگر برای اقامت، سر زدن به روستاهای اطراف و اقامت در یکی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی این روستاها است. این اقامتگاه‌ها یکی از خانه‌های سنتی اهالی محل است که با روی باز برای شما آماده شده‌اند. اقامت در خانه‌های بوم‌گردی علاوه بر سفر امن و آرام، به شما تجربه زیستن و مصاحبت با مردم بومی و سنتی محل را نیز می‌دهد.
